Biblioteczka rodzica - ADHD | Szkoła Podstawowa Nr 4 im. kpt. Józefa Rejdycha w Grodzisku Wielkopolskim

- - ADHD
    1. Co oznacza nazwa ADHD?
    
    W Polsce określając zespół objawów charakterystycznych dla pobudliwości psychoruchowej używa się dwóch nazw:
    
    amerykańskiej ADHD – Attention Deficyt Hiperactivity Disorder, czyli zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi,
    
    europejskiej - Hyperkinetic Disorder, czyli zespół hiperkinetyczny lub zaburzenie hiperkinetyczne.
    
    ADHD jest to zaburzenie psychiczne okresu dzieciństwa, które prowadzi do istotnego upośledzenia funkcjonowania, co zwiększa ryzyko wystąpienia innych zaburzeń psychicznych takich jak zaburzenia zachowania i nadużywania substancji psychoaktywnych.
    
    2. Jak często występuje ADHD?
    
    ADHD występuje na całym świecie, we wszystkich kulturach, częściej u chłopców niż u dziewczynek. Ocenia się, że w grupie dzieci w wieku 7-13 lat częstość występowania sięga 3-5%, jednak tylko 20% dzieci z ADHD objętych jest specjalistyczną opieką.
    
    ADHD może występować w trzech postaciach:
    
    podtyp z przewagą zaburzeń uwagi – częściej występuje u dziewczynek,
    
    podtyp z przewagą nadpobudliwości psychoruchowej i impulsywności,
    
    podtyp mieszany, który jest kombinacją dwóch pierwszych i jest najczęściej rozpoznawany.
    
    Obraz ADHD zmienia się wraz z wiekiem. Początkowo objawia się nadruchliwością i impulsywnością, ale później dotyczy bardziej problemów z koncentracją i planowaniem złożonych zadań.
    3. Jakie są przyczyny występowania ADHD?
    
    Niegdyś uważano, że nadpobudliwość psychoruchowa związana jest z uszkodzeniem mózgu. Sugerują to nazwy używane przez lekarzy na określenie zespołu objawów np. zespół minimalnego uszkodzenia mózgu. Jednak nowoczesne metody badania układu nerwowego pozwalają stwierdzić, że w zdecydowanej większości przypadków ADHD nie jest wynikiem uszkodzenia tkanki mózgowej, ale opóźnionego dojrzewania niektórych struktur mózgu, które pracują mniej skutecznie niż u innych dzieci. Dokładne przyczyny ADHD nie są niestety do końca znane. Badania naukowe wskazują, że duży udział mają tutaj czynniki genetyczne. Oznacza to, że jeśli rodzice lub dziadkowie mieli ADHD, to wzrasta prawdopodobieństwo ADHD u dzieci. Wzrasta ono również, jeśli dziecko narażone jest na działanie niekorzystnych czynników środowiskowych np. komplikacje w okresie rozwoju płodowego lub ekspozycja na dym tytoniowy w czasie ciąży.
    
    Na wystąpienie ADHD mogą mieć wpływ (ale nie muszą) takie czynniki jak np.: zaburzona relacja między rodzicami, rozwód, brak stałych norm i zasad, częste przeprowadzki oraz dieta, alergie pokarmowe, astma – czynniki te same w sobie nie wywołują ADHD, ale mogą nasilać jego objawy.
    
    4. Jak i kiedy objawia się ADHD?
    
    Dla ADHD charakterystyczne są trzy grupy objawów:
    
    nadruchliwość – dzieci z ADHD nie potrafią pozostać w miejscu przez dłuższą chwilę, często wymachują kończynami, często biegają, skaczą w sytuacjach, gdy takie zachowanie jest niestosowne, mówią za dużo.
    
    impulsywność – dzieci nie mogą powstrzymać się od działania i działają natychmiast, nie czekając na odpowiedni moment lub akceptację otoczenia, np. bez zezwolenia opuszczają ławkę w czasie lekcji, mają trudności z zachowaniem ciszy, często przerywają lub przeszkadzają innym.
    
    zaburzenia uwagi – mają ogromne trudności w skupieniu się, rozpraszają je nawet najdelikatniejsze bodźce, często nie przywiązują wagi do szczegółów, sprawiają wrażenie, że nie słuchają tego, co się do nich mówi, nie kończą zadań, niechętnie angażują się w działania, które wymagają długotrwałego wysiłku umysłowego.
    
    Niektórzy specjaliści twierdzą, że cech zespołu są zauważalne od chwili narodzin pod postacią wzmożonej wrażliwości, zaburzeń łaknienia i zmniejszonego zapotrzebowania na sen. Gdy dziecko zaczyna chodzić, jest bardziej ruchliwe od rówieśników. W okresie przedszkolnym dzieci, u których rozwija się ADHD, preferują zabawy ruchowe, siłowe, rywalizację, a codzienne czynności zabierają im więcej czasu, nawet drobne niepowodzenia wywołują u nich wybuchy złości.
    
    Nadruchliwość, impulsywność i zaburzenia uwagi są już wyraźne między 5-7 rokiem życia dziecka, jednak często nie są zauważane przez otoczenie. Dlatego niekiedy rodzice i opiekunowie zwracają na nie uwagę, dopiero po rozpoczęciu przez dziecko nauki w szkole, kiedy ADHD zaczyna utrudniać naukę. Dziecku trudniej jest się dostosować do nowych zasad i prawie niemożliwe jest dla nich spokojne przesiedzenie 45 minut lekcji. Sprawiają one rodzicom i nauczycielom wiele problemów wychowawczych, ich nadruchliwość odbierana jest jako „złe wychowanie”, przypisuję się im złą wole i nieposłuszeństwo. Ich zachowanie może mieć także wpływ na kontakty interpersonalne z rówieśnikami, mimo, że dzieci z ADHD pragną tych kontaktów i poszukują możliwości zaprzyjaźnienia się.
    
    ADHD jest chorobą, która w wielu przypadkach mija wraz z wiekiem. Do okresu dojrzewania u około 30% dzieci objawy ADHD zanikają, zaś w wieku dorosłym mijają u 50 – 70% osób.
    
    5. Jak stawia się diagnozę?
    
    Zdiagnozowanie ADHD nie jest łatwe, ponieważ opiera się całkowicie na obserwacji dziecka, nie ma żadnego badania laboratoryjnego, które potwierdziłoby diagnozę. Aby można było zdiagnozować ADHD, objawy muszą tworzyć pewien stały wzór zachowań dziecka, muszą występować co najmniej 6 miesięcy, w co najmniej dwóch środowiskach, w których funkcjonuje dziecko, oraz muszą mieć one wpływ na życie dziecka – tu odpowiedź na pytanie „czy objawy utrudniają dziecku życie i czy stają się źródłem problemów?” Rozpoznanie ADHD opiera się na obserwacji, ale powinno obejmować także wywiad z rodzicami i nauczycielami, rozmowę z dzieckiem, ocenę i pomiar aktywności ruchowej, ocenę i pomiar zaburzeń uwagi, badanie neurologiczne i EEG, badanie psychologiczne i ocenę ilorazu inteligencji.
    
    Na jakie zachowania dziecka warto zwrócić uwagę:
    
    stale wierci się na krześle,
    
    macha rękami i nogami,
    
    raczej biega niż chodzi,
    
    ma kłopoty z pójściem spać,
    
    ma koszmary lub lęki nocne,
    
    jest bardzo gadatliwe, hałaśliwe,
    
    łatwo i często denerwuję się,
    
    psoci w szkole lub w domu,
    
    dokucza inny dzieciom,
    
    nieumyślnie psuje różne rzeczy,
    
    często ulega urazom i wypadkom,
    
    na krótko się koncentruje,
    
    łatwo się rozprasza pod wpływem nawet delikatnych bodźców,
    
    źle zapamiętuje szczegóły,
    
    jest mniej poważane od rówieśników,
    
    często gubi lub zapomina rzeczy,
    
    nie znosi zmian,
    
    wtrąca się do rozmowy dorosłych,
    
    nie czeka na swoją kolej,
    
    trudno przewidzieć, co zrobi,
    
    łatwo się zniechęca i denerwuje,
    
    chce natychmiastowej pochwały,
    
    wydaje się, że nie słucha,
    
    nie kończy czynności,
    
    ma kłopoty z przestrzeganiem zasad,
    
    jest nadwrażliwe na dźwięki,
    
    wszystkiego musi dotknąć,
    
    łatwo się potyka i wpada na różne przedmioty,
    
    bywa agresywne,
    
    nie potrafi się skupić na jednym,
    
    często „buja w obłokach”,
    
    nie przepisuje dokładnie z tablicy,
    
    ma kłopoty z planowaniem,
    
    nie przewiduje niebezpieczeństw,
    
    stara się przewodzić w grupie,
    
    ma wieczny bałagan wokół siebie,
    
    w środku zdania zapomina, o czy mówiło,
    
    jest mało spostrzegawcze,
    
    nie pamięta, co miało zrobić
    
    wyrywa się z odpowiedzią, zanim zostanie zadane pytanie,
    
    nie potrafi powstrzymać się od natychmiastowego zaspokajania potrzeb,
    
    łatwo, bez zastanowienia akceptuje cudze pomysły,
    
    często robi rzeczy bardzo ryzykowne, nie umiejąc przewidzieć konsekwencji,
    
    nie umie przegrywać,
    
    ma złe zdanie na własny temat,
    
    za wszelką cenę koncentruje na sobie uwagę.
    
    6. Dlaczego ADHD trzeba leczyć?
    
    ADHD utrudnia życie nie tylko rodzicom i nauczycielom, ale przede wszystkim dziecku, które na nie zapadło. Nadmierna impulsywność i ruchliwość, zaburzenia koncentracji uwagi powodują, że dziecko często zaczyna mieć problemy w nauce i osiąga niższe wyniki w porównaniu z możliwościami intelektualnymi, które posiada, zaś porażki w szkole powodują, że dziecko zaczyna jej unikać, co ma wpływ na jeszcze większe problemy w nauce. W ten sposób „ kółko się zamyka”. Dodatkowo dzieci z ADHD mają problem w kontaktach z rówieśnikami, częściej ulegają wypadkom, są bardziej narażone na uzależnienia, częściej wchodzą w konflikty z prawem. Bywa, że na ADHD nakładają się inne problemy, takie jak dysleksja rozwojowa, dysgrafia, depresja czy niska samoocena. Wszystkie te zjawiska prowadzą do odległych konsekwencji społecznych i ekonomicznych (niskie wykształcenie, bezrobocie, częste korzystanie z opieki państwa).
    
    7. Leczyć, ale jak?
    
    Terapia ADHD jest trudna i trwa bardzo długo, ale ułatwia życie dziecku i jego rodzinie, daje także szanse na sukces w przyszłości. Leczenie powinno obejmować kilka zazębiających się metod terapeutycznych:
    
    Oddziaływania psychospołeczne – polegają na wyjaśnianiu rodzicom i nauczycielom, czym objawia się ADHD i jak można pomóc dziecku, współpracy rodziców ze szkołą i poradnią psychologiczną- pedagogiczną, wyjaśnieniu dziecku istoty ADHD, nakłanianie do obserwacji zachowań, a następnie omawianie ich z dzieckiem, co ma wpływ na zwiększenie samokontroli.
    
    Psychoterapia – warsztaty dla dzieci z ADHD i ich rodziców, na których uczą się oni radzenia sobie z objawami ADHD, jak skutecznie stosować kary i nagrody, jak ważne są jasne zasady postępowania i konsekwencja w ich przestrzeganiu. Jeśli problemy rodziny wykraczają poza problemy związane z ADHD, rodzina może wziąć udział w terapii rodzin, jeśli problemy związane są np. z niską samooceną dziecka, to może wziąć ono udział w terapii indywidualnej bądź grupowej.
    
    Terapia farmakologiczna
    Specjaliści twierdzą, że na poziomie biochemicznym u osób z ADHD dochodzi do zaburzeń w wydzielaniu dwóch substancji: dopaminy i noradrenaliny. Leki stosowane w leczeniu nie likwidują przyczyn ADHD, ale łagodzą objawy. Działają jednak tylko wtedy, gdy się je zażywa. Mają one wpływ na zwiększenie wydzielania noradrenaliny i/lub dopaminy i w ten sposób zmniejszają nasilenie zaburzeń koncentracji uwagi nadruchliwości i impulsywności.
    
    Najlepsze efekty w leczeniu ADHD przynosi łączne stosowanie wszystkich trzech metod. Leki ułatwią dziecku skupienie się, przemyślenie decyzji przed podjęciem aktywności, łatwiej też będzie mu zapanować nad potrzebą ruchu i mówienia. Jednak zażywanie leków nie spowoduje, że znikną wszystkie problemy, że dziecko od razu nadrobi wszystkie zaległości w szkole, nie usuną dysleksji, czy dysgrafii. Dlatego tak ważne jest włączenie do terapii oddziaływań psychospołecznych i psychoterapii.
    
    8. Zauważyłeś objawy. Co powinieneś zrobić jako nauczyciel?
    
    Bywa niekiedy, że pierwszą osobą, która zauważa u dziecka jest nauczyciel w szkole lub w przedszkolu. Stoi przed nim wówczas trudne zadanie, przekazania tej informacji rodzicom, którzy niejednokrotnie nie widzą lub nie chcą widzieć problemu, chcą utrzymywać mit, że ich dziecko niczym nie różni się od rówieśników. Rolą nauczyciela jest wówczas przekonanie ich, że zdiagnozowanie i leczenie ADHD daje dziecku szansę na osiąganie sukcesów w szkole i w życiu. Zaniedbanie tego przyniesie jedynie negatywne konsekwencje w przyszłości, o czym była mowa powyżej.
    
    W jaki sposób to zrobić? Planując rozmowę z rodzicami, nauczyciel powinien posiadać wiedzę na temat ADHD. Drugą ważną rzeczą jest, by nauczyciel pamiętał o tym, że wiadomość o podejrzeniach ADHD może spaść na rodziców niczym „grom z jasnego nieba”, dlatego należy te informację podać w możliwie łagodny sposób, zadeklarować chęć pomocy i dobrą wolę, a mówiąc o swoich podejrzeniach opisywać konkretne zachowania, a nie cechy czy postawy. Ważna jest nie tylko treść, ale i forma przekazu dla rodzica. Czym innym jest powiedzenie „Państwa syn ma często nerwowe ruchy rąk i nóg, trudno mu usiedzieć na miejscu, często wstaje z ławki, nie przepisuje dokładnie z tablicy”, a czy innym „Państwa syn jest nie uważny, rozrabia na lekcjach, chodzi po klasie i złośliwie przeszkadza innym ”.
    
    Rola nauczyciela nie kończy się na przekazywaniu podejrzeń o ADHD, powinien on także udzielić informacji rodzicom, co należy zrobić dalej, gdzie się udać i gdzie szukać pomocy. Należy ich przekonać do tego, by zdiagnozowali dziecko, a diagnozę dostarczyli do szkoły. Można ich zachęcić do tego przedstawiając korzyść w postaci indywidualnego podejścia do ucznia, do którego zobowiązana będzie szkoła, jeśli dostanie takie wskazówki z poradni psychologiczno- pedagogicznej. W celu postawienia diagnozy rodzice muszą najpierw udać się do poradni psychologiczno- pedagogicznej, gdzie dziecko będzie badane przez psychologa i pedagoga, czy mieści się w normie intelektualnej- jeśli jest upośledzone choćby w stopniu lekkim, to nie można postawić diagnozy o ADHD. Następnie rodzice udają do poradni zdrowia psychicznego, gdzie psychiatra dziecięcy na podstawie wyników badań, relacji rodziców i nauczyciela, rozmowy z dzieckiem, badań neurologicznych i EEG (możliwe także badania krwi i moczu) potwierdza lub nie, czy dziecko cierpi na ADHD. Wystawia pisemną diagnozę wraz z zaleceniami do pracy z dzieckiem.
    
    Przekazując rodzicom te informacji, należy pamiętać by ich nie wystraszyć, ale dać poczucie, że jesteśmy z nimi, że szkoła jest chętna do pomocy i że tylko współpracując ze sobą można osiągnąć rezultaty.
    
    9. Jak pomóc dziecku? Parę pomysłów na pracę z dzieckiem z ADHD w szkole.
    
    Nauczyciel przygotowujący się do pracy z dzieckiem z ADHD powinien pamiętać o tym, że nie ma dwóch takich samych przypadków, dlatego metody pracy należy odpowiednio modyfikować w zależności od dziecka. Warto jednak pamiętać o podstawowych zasadach:
    
    Regularne kontakty z rodzicami to klucz do sukcesu
    Tylko ścisła współpraca domu i szkoły może przynieść efekt, ponieważ w domu z dzieckiem pracują rodzice, w szkole nauczyciel. Może on umówić się z rodzicami np. na cotygodniowy kontakt telefoniczny, by omówić bieżące sprawy, albo założyć zeszyt, do którego będzie wpisywał informacje o zadaniach domowych, sprawdzianach, co należy przynieść do szkoły. Dzięki temu rodzice łatwiej mogą wyegzekwować odrabianie lekcji i dopilnować, by dziecko wypełniało obowiązki szkolne.
    
    Wzmacnianie właściwych zachowań
    Rodzice, nauczyciele czy wychowawcy mają tendencje do wzmacniania niewłaściwych zachowań. Co to oznacza? Na przykład to, że jest większe prawdopodobieństwo, że zwrócą oni uwagę na dziecko, które zamiast pisać – rysuje w zeszycie, niż na dziecko, które wykonuje polecenie. Zwracając wówczas dziecku uwagę, wzmacniamy niewłaściwe zachowania- nasza uwaga jest dla dziecka nagrodą. Sekret wzmacniania właściwych zachowań polega na tym, by zauważyć i wzmacniać je poprzez pochwałę i zachętę do dalszego wysiłku.
    
    Mówienie w taki sposób, by pomóc dziecku skoncentrować uwagę
    Dzieci z ADHD bardzo szybko się rozpraszają, zapominają polecenia, szybko się nudzą i przerywają pracę, a gdy chcą do niej wrócić, wracają do początku. Jest to wynik zaburzeń w koncentracji uwagi. Nauczyciel może pomóc dziecku zmieniając sposób komunikowania się z nim. Należy pamiętać, by polecenia były krótkie i formułowane w pozytywie np.: „Otwórz ćwiczenie na stronie 20”, a dopiero po wykonaniu tego polecenia „ Zrób ćwiczenie 2a”. Należy także jasno i wyraźnie zaznaczać początek działalności „Uwaga! Zaczynamy pisać”. Dziecko wykonujące polecenie może bardzo szybko się rozproszyć. Sposobem, by sobie z tym poradzić, może być umówiony sygnał przywołujący do pracy – np. poklepanie ucznia po ramieniu. Nauczyciel może też zapisać polecenia na tablicy, a następnie sprawdzić, czy uczeń je wykonał. Pochodną zaburzeń uwagi jest zapominanie. Nauczyciel po każdej zakończonej lekcji może pytać ucznia, co jest do zrobienia w domu lub, co należy przynieść na następną lekcje, by w ten sposób stymulować do lepszego zapamiętywania.
    
    Uporządkowanie świata wokół ucznia.
    Uczeń z ADHD potrzebuje wiedzieć, co się wydarzy za chwilę. Dlatego powinien znać nie tylko plan zajęć, ale też plan każdej lekcji. Musi też wiedzieć, jakie zachowania są oczekiwane, a jakie niedopuszczalne i jakie grożą konsekwencje. Warto dlatego ustalić zasady, które będą wisiały w widocznym miejscu w klasie i w razie potrzeby odwołać się do nich. Obowiązkowa jest tu konsekwencja w egzekwowaniu przestrzeganie zasad, by uczniowie ich nie lekceważyli i wiedzieli, że nauczyciel traktuje je poważnie. Zasady można przedstawić jako narzędzia współpracy w klasie, dzięki którym uczniom łatwiej będzie osiągać sukcesy. Nauczyciel powinien przekazać je tonem spokojnym i ciepłym, a nie rozkazującym, ponieważ pomaga to stworzyć atmosferę chęci do współpracy i działania.
    
    W uporządkowaniu świata pomaga odpowiednie usytuowanie dziecka z ADHD w klasie. Najlepiej by siedziało w pierwszej ławce, blisko nauczyciela, ale z daleka od okna, skąd mogą płynąc rozpraszające sygnały (klakson samochodu, pracująca koparka, widok kolegów z podwórka). Można także posadzić ucznia z ADHD z najspokojniejszym uczniem w klasie.
    
    Okiełznanie nadpobudliwości i impulsywności.
    Dziecku z ADHD trudno jest spokojnie usiedzieć w ławce przez 45 minut. Nadpobudliwość powoduje, że uczeń często wstaje z miejsca, chodzi po klasie, kręci się, ma nerwowe ruchy rąk i nóg, szuka czegoś w torbie, gryzie ołówki, wyrywa się do odpowiedzi, choć nie zawsze ją zna. Nauczyciel powinien przestać się łudzić, że uczeń z ADHD będzie spokojnie i grzecznie siedział w ławce przez całą lekcję, dlatego dobrze jest przesunąć granice swojej tolerancji i ustalić z uczniem, co wolno mu robić np.: że może on kręcić się w obrębie ławki, machać rękoma i nogami, a co jest niedopuszczalne np.: nie wolno mu wychodzić z ławki, czy zaczepiać innych. Potrzebę ruchu można też ukierunkować, np. prosząc ucznia o wykonanie drobnych czynności jak zmazanie tablicy, rozdanie lub zebranie pomocy szkolnych, zasłonięcie okien.
    
    Nadmierna impulsywność objawia się reakcjami nieproporcjonalnymi do bodźców, działaniem bez przewidywania konsekwencji, wtrącaniem się do rozmowy, niecierpliwością. Co może zrobić nauczyciel widząc takie zachowania? Może przypomnieć o ustalanych wcześniej zasadach, odwrócić uwagę dziecka, prosząc go o wykonanie jakiejś czynności, bądź zaproponować odreagowanie nieprzyjemnych emocji w bezpieczny sposób np. odreagować złość na „kartce bezpieczeństwa” mnąc ją lub drąc.
    
    Praca nauczyciela z dzieckiem z ADHD jest żmudna, trudna i nie przynosi natychmiastowych efektów. Wymaga cierpliwości, zaangażowania i ciągłego zdobywania wiedzy. Brzmi to niezbyt zachęcająco, ale przecież z drugiej strony im wyzwanie jest większe, tym większa później satysfakcja. Z pewnością jednak należy zwrócić uwagę na to, by nie stawiać sobie nierealnych celów, nie stawiać poprzeczki tak wysoko, że prawie jej nie widać. Pracując z dzieckiem z ADHD należy chwalić dziecko za najmniejsze nawet osiągnięcia, ale także siebie nagradzać za osiągnięcie choćby drobiazgu. Z takich drobiazgów bowiem składa się sukces. Warto także pogodzić się z tym, że nikt nie jest doskonały, że nauczyciel, jak każdy popełnia błędy i że może nie znać odpowiedzi na każde pytanie.
    
    Pomoc w takiej sytuacji możemy uzyskać od innych nauczycieli czy pedagoga szkolnego lub specjalisty z poradni psychologiczno-pedagogicznej. Warto pytać! Warto też zajrzeć do literatury. Poniżej parę propozycji książkowych na temat ADHD
    
    1. T. Wolańczyk, A. Kołakowski, M. Skotnicka, A. Bryńska, A. Pisula, ADHD –zespół nadpobudliwości psychoruchowej, GWP, Gdańsk, 2006
    2. E. M. Hallowell, J. J. Ratey, W świecie ADHD. Nadpobudliwość psychoruchowa z zaburzeniami uwagi u dzieci i dorosłych, Media Rodzina, 2004
    3. L. J Pfiffnner, Wszystko o ADHD, Zysk i S-ka, 2004

ADHD

Linki

Kontakty

Galeria zdjęć