Internet i inne nowe technologie komunikacyjne zrewolucjonizowały większość dziedzin naszego życia. Sieć jest doskonałym źródłem wiedzy, rozwija i dostarcza rozrywki. Pozwala odkrywać świat, zdobywać wiedzę, uczyć się oraz zdobywać pracę. Pomaga rozszerzać zainteresowania, porozumiewać się, wymieniać poglądy, robić zakupy, korzystać z banku i załatwiać sprawy urzędowe. Oprócz niewątpliwie wielu zalet, jakie niesie za sobą możliwość korzystania z Internetu i telefonów komórkowych, wiąże się ona jednak również z ogromnym zagrożeniem. W miarę rosnącej dostępności tej formy komunikowania się, zwiększa się ryzyko uzależnień, prześladowań, nękania, zastraszania, wyśmiewania innych, kradzieży danych i innych niebezpieczeństw. Konsekwencją mogą być problemy z prawem z jednej strony i poważne trudności w funkcjonowaniu psychospołecznym z drugiej.

Cyberprzemoc (ang. cyberbullying - wirtualne tyranizowanie, nękanie), bo tak nazywamy przemoc psychiczną z wykorzystaniem nowych technologii komunikacyjnych i informacyjnych takich jak: SMS, e-mail, blogi, czaty, komunikatory, witryny internetowe, fora dyskusyjne i inne, pojawiła się niedługo po tym, jak korzystanie z internetu stało się ogólnodostępne.

Cyberbullying wiąże się bezpośrednio z ujawnianiem takich zachowań jak: wyzywanie, ośmieszanie, szantażowanie, rozprzestrzenianie kompromitujących materiałów oraz podszywanie się pod innych. Cyberprzemoc jest świadomym, powtarzającym się zachowaniem skierowanym na wyrządzanie krzywdy za pomocą dróg elektronicznych.

W styczniu ubiegłego roku po raz pierwszy przeprowadzono w Polsce badania tego zjawiska, które w dużej mierze dotyczy dzieci i młodzieży. Badania zostały zlecone firmie Gemius S.A. przez fundację Dzieci Niczyje z okazji międzynarodowego Dnia Bezpiecznego Internetu. Grupę badawczą stanowili młodzi Polacy w wieku 12-17 lat. Wyniki badań są niepokojące. Ponad połowa respondentów (52%) miała do czynienia z przemocą przez Internet lub telefonię komórkową. Prawie co drugi młody człowiek doświadczał wulgarnych wyzwisk, 21% badanych było w internecie poniżanych, ośmieszanych i upokarzanych. Gróźb i szantażu doświadczyło 16% badanej młodzieży. Aż 57% było spotkało się z robieniem zdjęć i filmów wbrew ich woli. „Kradzieży tożsamości” doświadczyło 29% badanych.

Cyberprzemoc przeraża swoim dynamicznym rozwojem. Dostępność do Internetu i innych współczesnych form komunikacji wirtualnej, daje możliwość wypowiadania swoich opinii pod „bezpiecznym” pseudonimem. Ta cybernetyczna „anonimowość” działa podobnie jak psychologia tłumu w świecie realnym. Młody człowiek „ginie” gdzieś wśród innych internautów, odpowiedzialność zostaje rozmyta, zanika poczucie własnej odrębności, a przekonanie o ograniczonych możliwościach identyfikacji, zwiększa poczucie bezkarności. W jednej chwili można przekazać całemu światu swoją opinię na temat drugiej osoby. Nie trzeba już stawać twarzą w twarz z ofiarą, nie widać jej łez, emocji, przerażenia. To dużo łatwiejsze niż konfrontacja w świecie rzeczywistym. Internet powoduje, że wyrażanie negatywnych emocji jest prostsze a odwaga związana z ich odkrywaniem przed innymi, rośnie. Zachowania stają się prymitywne i proste, wręcz zaskakujące w porównaniu z poziomem funkcjonowania społecznego jednostki w świecie rzeczywistym. Racjonalne myślenie zostaje stłumione.

Wiele z tych zachowań wynika m.in. z przeświadczenia o zupełnej anonimowości. Ważnym więc wydaje się, aby uświadamiać młodym ludziom, że „ukryty pod pseudonimem” nie jest równoznaczny z „nie do wykrycia”, co oznacza, że każdy może zostać w sieci zidentyfikowany. Młodzież musi zdawać sobie sprawę również z tego, że pogróżki są groźbami – a więc poważnym przestępstwem, natomiast wyzwiska - znieważaniem i zniesławianiem, czyli tym, co obejmuje kodeks karny.

Czy cyberprzemoc może być groźna?
Odpowiedź na to pytanie wydaje się być oczywista, jednak wszystko zależy od wielu czynników. Najważniejsza jest odporność, dojrzałość psychiczna i profil osobowościowy ofiary. Nie bez znaczenia pozostaje również nasilenie, rozmiar i czas trwania cyberbullying’u. Im dłużej trwa internetowa bądź „komórkowa” przemoc, tym skutki takiego stresogennego działania mogą być poważniejsze dla osoby nękanej. 33% badanej młodzieży podaje, że naruszenie ich godności w cyberprzestrzeni, nie robi na nich wrażenia, 59% reaguje zdenerwowaniem, zmniejszając w ten sposób stres powstały na skutek doświadczenia nieprzyjemności, 42% przeżywa ogólną przykrość, 18% doświadcza lęku, a 13% uczucia wstydu, co oznacza, że w co ósmym przypadku poniżanie, przynosi zamierzony przez dręczyciela efekt.

Niepokojącym pozostaje fakt, że aż 48% badanych nie mówi nikomu o zaistnieniu przykrego zdarzenia. Rodzice i „szkoła” dowiadują się o takich wydarzeniach bardzo rzadko (7% i 4%). Najbardziej niebezpieczną i dotkliwą formą cyberprzemocy są działania godzące w wizerunek społeczny ofiary, czyli przemoc na ogólnodostępnych stronach internetowych, gdzie każdy może przeczytać obraźliwe lub zawstydzające informacje o ofierze. Niestety, często sprawcami internetowej przemocy są osoby znane poszkodowanym, co niesie za sobą ryzyko przeniesienia wirtualnego nękania na grunt realny. Prawie połowa badanych (47%) doświadcza upokorzenia ze strony kolegów/koleżanek ze szkoły, 37% od innych znajomych z reala w wieku szkolnym. Również w przypadku kompromitujących publikacji, w 59% autorami są koledzy szkolni. Miejsca dobrze znane, w których dzieci i młodzież powinni czuć się bezpiecznie, stają się zagrożeniem dla prawidłowego funkcjonowania młodego człowieka. Efektem takich doświadczeń może być absencja, obniżenie wyników w nauce, pogorszenie stanu zdrowia fizycznego i psychicznego (np. depresja), wycofanie z życia społecznego, unikanie kontaktów, utrata pewności siebie, co wywiera wpływ na przyszłe funkcjonowanie młodego człowieka, a w skrajnych przypadkach może doprowadzić nawet do samobójstwa. Wobec takich zagrożeń, nauczyciele i rodzice powinni wykazać się szczególną czujnością, a wszelkiego rodzaju zmiany zachowania dziecka, powinny zwrócić ich uwagę.

Co robić, jak reagować?
Walka z cyberprzemocą jest trudna, wymaga dużej czujności i nadążania za nowinkami technologicznymi. Należy rozmawiać z dziećmi i młodzieżą o problemie, edukować o zagrożeniach, jakie mogą spotkać w sieci, uświadamiać, na czym polega i czym może grozić cyberprzemoc. Szkoły mogą stosować filtry blokujące próby wysyłania obraźliwych treści na ich komputery, moderować fora i czaty szkolne, blokować dostęp do niemoderowanych grup dyskusyjnych oraz witryn internetowych budzących wątpliwość, co do bezpieczeństwa.

Należy przestrzegać młodych ludzi przed podawaniem na stronach internetowych swoich danych oraz umieszczaniem zdjęć. Nauczyciele powinni doradzać dzieciom, aby w sytuacji nękania natychmiast opuściły forum i zgłosiły problem dorosłemu. Należy informować, że prześladowanie może ustać wtedy, gdy o problemie zostanie powiadomiona osoba dorosła. Uczyć, że najbezpieczniejszą reakcją na nękanie w Internecie, jest nieodpowiadanie na obraźliwe wiadomości, ponieważ odpowiedź zachęca napastnika do kolejnych ataków. Brak reakcji ze strony ofiary powoduje szybkie znudzenie się sprawcy a w efekcie, często zaprzestanie nękania. Nie należy lekceważyć informacji przekazanej przez dziecko. Młody człowiek, obdarzając osobę dorosłą zaufaniem, musi poczuć się wysłuchany i zrozumiany – nie może być tu miejsca na zdenerwowanie i obwinianie dziecka. Powinien też zostać zapewniony o pomocy ze strony dorosłego. Bardzo ważna pozostaje współpraca nauczycieli z rodzicami i zasada natychmiastowego powiadamiania o problemie. Nie może być mowy o zatajaniu problemu, przemoc istnieje w każdej szkole, kwestią do rozważania pozostaje jedynie jej forma.

Jednym ze sposobów wpływania na ograniczenie możliwości doświadczania przez dzieci cyberprzemocy jest edukacja w zakresie bezpiecznego korzystania z internetu. Oprócz informacji przekazywanych na lekcjach wychowawczych i informatyki, takie „Zasady bezpieczeństwa” powinny zostać umieszczanie przy każdym z komputerów szkolnych. Przykładowe zasady bezpieczeństwa zamieszczono poniżej.

Zasady bezpieczeństwa

1. Nie obdarzaj nadmiernym zaufaniem osób poznanych w internecie.
   Nigdy nie możesz być pewien, czy osoba, z która rozmawiasz na forum jest tą, za którą się podaje. Być może wcale nie jest to twój rówieśnik, tylko osoba dorosła, a zdjęcie należy do kogoś zupełnie innego? Być może zamiary tej osoby są zupełnie inne, niż tylko znajomość z tobą?
   
2. Nie podawaj swoich danych:
   imienia i nazwiska, adresu, numeru telefonu czy nazwy i adresu szkoły, nie zamieszczaj również swoich zdjęć. Może się zdarzyć, że twojego bloga, czy forum, na które się zapisałeś, odwiedzi ktoś, kto będzie miał złe zamiary.
   
3. W internecie zawsze posługuj się pseudonimem (nickiem)
   Ważne jest, aby twój nick nie zawierał twojego imienia, ani liczby wskazującej na twój wiek lub datę urodzenia np. ania12, czy wojtek1996. Twój pseudonim może nawiązywać do bohatera filmowego, egzotycznego zwierzęcia, tytułu książki, ulubionej potrawy czy ogólnie - zainteresowań.
   
4. Pamiętaj o swoich przyjaciołach – zadbaj również o ich bezpieczeństwo.
   Nie umieszczaj w internecie zdjęć swoich znajomych, szczególnie bez ich zgody. Nie podawaj nikomu ich danych – przecież nie możesz być pewien, w jaki sposób ktoś je wykorzysta. Kiedy coś znajdzie się już w sieci - tracisz nad tym kontrolę, a przecież nie chcesz, żeby twoich znajomych spotkało cos przykrego.
   
5. Chroń swoje hasła, nie udostępniaj ich nikomu!
   Staraj się, aby twoje hasła były wyjątkowo trudne. Nie mogą nawiązywać do twojego imienia, nazwiska, daty urodzenia, znaku zodiaku, czy rasy psa. Możesz spróbować wymyślić zdanie dotyczące ciebie, wieku twojego psa i waszych wspólnych wakacji a następnie, skomponować hasło z pierwszych liter wyrazów, np. Ja i mój 3 letni pies Max byliśmy w Tatrach (wystarczy zapamiętać to zdanie, wówczas hasło mogłoby brzmieć: Jim3lpMbwT). Chroń swoje hasła, aby nikt nie mógł ich wykorzystać do pisania z Twojego konta np. obraźliwych treści – kłopotami obarczając ciebie.
   
6. Zaufaj dorosłym i natychmiast zgłaszaj wszystko, co Cię zaniepokoi w Internecie:
   np. jeśli ktoś przysłał Ci obraźliwą wiadomość, straszy Cię na forum dyskusyjnym. Informuj osoby dorosłe również wtedy, gdy zobaczysz stronę, która nawołuje do nienawiści np. w kierunku osób o innym kolorze skóry, albo robienia czegoś złego, dziwnego.
   
7. Zachowaj szczególną ostrożność, jeśli zamierzasz spotkać się z kimś poznanym w sieci.
   Zawsze skonsultuj to z rodzicami. Postaraj się aby na pierwsze spotkanie poszedł z Tobą ktoś z dorosłych albo przynajmniej starsza siostra, brat, kolega. Spotykaj się tylko w miejscach publicznych – np. kawiarnia, sklep. Nigdy nie zgadzaj się na spotkanie w mieszkaniu nieznajomego/nieznajomej, czy Twoim. Zadbaj o to, aby spotkanie odbyło się za dnia, kiedy jest jasno i nie kończyło się po zmroku.
   
8. Internet nie jest miejscem anonimowym, gdzie można być bezkarnym!
   Pamiętaj o tym i szanuj innych użytkowników sieci, zadbaj również o to, aby i Ciebie szanowano. Warto wiedzieć, że poruszając się po Internecie, zostawiamy po sobie wiele śladów, po których można nas znaleźć. Gdy zostają naruszone Twoje prawa, gdy ktoś Cię namawia do złego, straszy, obraża, szantażuje – zgłoś to jak najszybciej! Taką osobę można odnaleźć! Jednocześnie sam również staraj się nie naruszać praw innych osób!
   
9. Chroń komputer przed zagrożeniami.
   Zadbaj, aby mieć aktualne oprogramowanie antywirusowe – upewnij się u nauczyciela, że komputer z którego korzystasz jest chroniony przed atakami wirusów. Ty również możesz ochronić się przed atakiem – nie otwieraj wiadomości i linków od nieznanych osób – mogą one zawierać wirusy, które zniszczą komputer lub programy, które będą wysyłać informacje o Twoich danych niepowołanym osobom!