• Fobia szkolna a odmowa chodzenia do szkoły

        • Około 5% dzieci kierowanych do poradni zdrowia psychicznego trafia tam z powodu odmowy chodzenia do szkoły, połączonej z lękiem i przygnębieniem. Objawy te określa się jako „odmowę uczęszczania do szkoły”. Określenie „fobia szkolna” nie jest tak trafne, gdyż odmowa pójścia do szkoły jest spowodowana częściej niechęcią opuszczenia domu niż lękiem przed samą szkołą. „Odmowa chodzenia do szkoły” nie jest rozpoznaniem, lecz raczej objawem, który może odzwierciedlać różne problemy dziecka, jego systemu rodzinnego lub szkolnego. Objaw ten jest uznawany za istotny w społeczeństwie, w którym żyjemy i które przywiązuje dużą wagę do nauki szkolnej (przypomnijmy, że jest ona obowiązkowa). Nie ma urzędowej czy psychiatrycznej kategorii „odmowa robienia zakupów” czy „odmowa kopania ogródka”, chociaż pewnie pojawiłyby się, gdyby ludzie byliby zobowiązani do spędzania znacznej części życia w ogródku czy sklepie.

          Szczyt odmowy uczęszczania do szkoły przypada na trzy kategorie wiekowe: wiek rozpoczęcia uczęszczania do szkoły, wiek, w którym następuje zmiana szkoły na ponadpodstawową oraz pierwsze lata drugiej dekady życia. Chociaż wielu uczniów szkół podstawowych wyraża niechęć wobec uczęszczania do szkoły, gros ich rodziców zazwyczaj jest w stanie wyegzekwować chodzenie na lekcje mimo niechęci dzieci. Skuteczna odmowa pójścia do szkoły wśród gimnazjalistów jest częstsza niż wśród dzieci ze szkół podstawowych, częściowo dlatego, że trudniej jest zmusić starsze dzieci do uczęszczania do szkoły wbrew ich woli.

          Odmowa uczęszczania do szkoły dotyczy w tym samym stopniu chłopców, co dziewcząt. Zjawisko nie występuje częściej w żadnej z grup społeczno – ekonomicznych.

          Cechy charakterystyczne odmowy uczęszczania do szkoły: dziecko odmawia pójścia do szkoły albo wyrusza do niej, ale wraca do domu, nie docierając do celu, lub opuszcza ją wkrótce po przybyciu do niej. W niektórych przypadkach dziecko jasno informuje, że boi się opuścić dom lub pójść do szkoły. W innych – odmowa chodzenia do szkoły przybiera postać „maski somatycznej” bez jawnie wyrażonego lęku, np. dziecko skarży się na bóle głowy, żołądka, złe samopoczucie, mdłości czy silnie przyspieszone bicie serca itd. przed wyjściem z domu lub też po przybyciu do szkoły. Brak objawów podczas weekendów czy wakacji jest pomocną wskazówką diagnostyczną.

          Próby zmuszenia dziecka do pójścia do szkoły wywołują płacz, błagania, wybuchy złości lub opór fizyczny. W przeciwieństwie do wagarowiczów, takie dzieci nie czynią tajemnicy z opuszczania zajęć szkolnych – rodzice wiedzą, gdzie są, najczęściej z tego prostego powodu, że pozostają w domu lub jego pobliżu.

          Początek odmowy uczęszczania do szkoły może być nagły lub też dziecko może stopniowo nasilać swoją niechęć do chodzenia do szkoły i z tygodnia na tydzień pozostawać poza nią przez coraz więcej dni. Czasem można określić czynniki sprawcze, takie jak: zmiana nauczyciela, zmiana szkoły, utrata kolegów, choroba. Podstępny początek jest częstszy w okresie młodzieńczym, towarzyszy mu narastające wycofanie z aktywności w grupie rówieśniczej, która wcześniej była źródłem przyjemności. Początek lub nawrót odmowy uczęszczania do szkoły następuje szczególnie często po okresie nieobecności w szkole z powodu wakacji lub choroby.

          Odmowa uczęszczania do szkoły jest zazwyczaj wynikiem połączenia niechęci dziecka i niezdolności lub niechęci rodziców do wyegzekwowania, aby tam poszło. Może być ona przejawem różnorodnych zaburzeń psychicznych. Uzewnętrzniają się one najczęściej objawami innymi niż tylko odmowa uczęszczania do szkoły; te dodatkowe objawy dostarczają istotnych wskazówek co do natury odmowy. Dziecko odmawiające chodzenia do szkoły z powodu lęku separacyjnego może odmawiać pójścia na zbiórkę harcerską czy przyjęcie urodzinowe u kolegi. Dziecko, które nie chce chodzić do szkoły ze strachu przed przemocą, do jakiej dochodzi na jej terenie, może chętnie wybrać się na zbiórkę czy do kolegi. Objawy smutku i poczucia braku nadziei, występujące nawet wtedy, gdy na dziecko nie wywiera się nacisku, aby poszło do szkoły, wskazują na istniejące zaburzenia depresyjne.

          Jakie są uwarunkowania rodzinne w przypadku opisywanego problemu? Równie częsty jak niechęć dziecka do chodzenia do szkoły, jest brak skutecznego nacisku ze strony rodziców, aby dziecko dotarło do szkoły i tam pozostało. W niektórych przypadkach taka postawa jest umotywowana doświadczaniem przez dziecko znacznego dyskomfortu psychicznego; często jednak stanowi ona odzwierciedlenie pewnej kombinacji trzech zjawisk w rodzinie, tj.:
          1. nieskutecznej organizacji życia domowego i braku dyscypliny. Przejawiają się one brakiem ustalonych zasad życia domowego i zdarzają się częściej w razie nieobecności ojca lub nieskutecznego wypełniania przez niego swoich obowiązków;
          2. nadmiernego zaangażowania emocjonalnego w wychowanie dziecka. Matka np. boi się zdenerwować dziecko i narazić się na brak jego aprobaty, gdy będzie stanowcza. Może ona czuć się lepiej, kiedy ma dziecko stale w pobliżu. Może postrzegać dziecko jako szczególnie ważne lub wrażliwe;
          3. trudności we współpracy z różnymi placówkami, np. w celu uzyskania pomocy w pokonywaniu problemów emocjonalnych bądź ustalenia przyczyn kłopotów z nauką lub narażenia dziecka na przemoc w szkole.
        • Dzieci odmawiające chodzenia do szkoły zazwyczaj mają przeciętną inteligencję i możliwości nabywania umiejętności szkolnych. Problemy z nauką mogą występować, ale najczęściej nie są główną przyczyną odmowy chodzenia do szkoły. Często pomocna jest obiektywna ocena poziomu umiejętności szkolnych dziecka – na podstawie ocen oraz wyników testów psychologicznych, choćby po to, by przywrócić dziecku wiarę we własne siły bądź dobrać odpowiednie formy oddziaływania w razie trudności.

          Dziecko odmawiające chodzenia do szkoły mogło być już od wczesnego dzieciństwa raczej spokojnym konformistą, który ma niewielu kolegów i bardzo przeżywa nawet drobne niepowodzenia. Jest też możliwe, że jego osobowość nie wyróżnia się niczym szczególnym. Wywiad często ujawnia trudności z separacją, kiedy dziecko po raz pierwszy zaczęło uczęszczać do przedszkola lub szkoły.

          Wielkość najbliższej rodziny w przypadku opisywanego problemu jest bez znaczenia. Nie stwierdzono częstszego występowania odmowy chodzenia do szkoły wśród jedynaków ani też wśród dzieci z dużych rodzin. Ryzyko odmowy u najmłodszych dzieci w rodzinie jest prawdopodobnie większe niż u środkowych lub najstarszych.

          Odmowa chodzenia do szkoły a wagarowanie: wagarowicze, zamiast być w szkole,  pozostają poza nią, angażując się w inne zajęcia bez zgody rodziców. W wielu szkołach jest to najczęstsza przyczyna opuszczania zajęć w ostatnim roku nauki, zanim nastolatki będą mogły oficjalnie ją zakończyć. W większości przypadków wagarowicze spędzają czas w grupach, a ich rodzice nie wiedzą, gdzie dzieci w tym czasie przebywają. O ile odmowa uczęszczania do szkoły często jest wtórna w stosunku do zaburzeń emocjonalnych, o tyle wagarowanie często łączy się z zaburzeniami zachowania. W przeciwieństwie do odmowy uczęszczania do szkoły wagarowanie powiązane jest z takimi czynnikami jak: płeć męska, trudna sytuacja społeczno-ekonomiczna, duża rodzina, przestępczość rodziców, konflikty małżeńskie, słabe osiągnięcia szkolne, brak konsekwentnej dyscypliny i słaby nadzór.

          Niektórzy rodzice świadomie powstrzymują swoje dzieci przed pójściem do szkoły, uważając że szkoła jest bezużyteczna czy potrzebując pomocy dziecka w domu. Na przykład chora matka pozostawia dziecko w domu, aby dotrzymywało jej towarzystwa lub wykonywało prace domowe. Granica między powstrzymywaniem dziecka a jego odmową pójścia do szkoły nie zawsze jest wyraźna, ponieważ rodzice dzieci odmawiających uczęszczania do szkoły często sami doświadczają lęków, przez co mogą umacniać decyzję dziecka o pozostaniu w domu.

          Choroba somatyczna jest najczęstszą przyczyną nieobecności w szkole. Nie zawsze łatwo jest odróżnić prawdziwą chorobę od „maski somatycznej” przykrywającej odmowę uczęszczania do szkoły. Lepsze samopoczucie w czasie weekendu nie zawsze jest niezawodną wskazówką: objawy rzeczywistej choroby mogą być nasilane przez stres związany ze szkołą, a większość dzieci potrafi wyolbrzymiać istniejące objawy, kiedy jest to im do czegoś potrzebne.

          Odmowa chodzenia do szkoły może być objawem wielu zaburzeń psychicznych. Najczęstszym z nich, szczególnie u młodszych dzieci, jest lęk przed separacją. W wielu przypadkach odmowa chodzenia do szkoły pojawia się w sytuacji, kiedy dziecko, które obawia się rozłąki, ma rodziców, którzy nie nalegają usilnie na jego chodzenie do szkoły. Powodem takiej postawy rodziców mogą być ich trudności w wyznaczaniu granic lub to, że podzielają oni lęk dziecka przed separacją.

          W mniejszości przypadków odmowa uczęszczania do szkoły nie jest wynikiem lęku przed opuszczeniem domu, lecz jest przejawem szczególnej fobii związanej ze szkołą lub podróżą do szkoły i ze szkoły. Może to być swoista fobia związana z podróżowaniem albo strach przed przemocą w szkole, przed jednym z nauczycieli lub jednym przedmiotem. Skargi dziecka na szkołę mogą być zasłoną dymną lęku separacyjnego, ale nie należy ich odrzucać bez sprawdzenia, czy są uzasadnione.

          Depresja jest szczególnie ważną przyczyną odmowy uczęszczania do szkoły u nastolatków, chociaż różnie szacuje się jej rozpowszechnienie.

          Psychozy stanowią rzadką przyczynę odmowy chodzenia do szkoły.

          Jak pomóc w sytuacji, gdy u dziecka pojawił się opisywany problem?

          Jeśli uda się przekonać rodziców, że ich konsekwentna, stanowcza postawa leży w interesie dziecka, to możliwy jest powrót do pełnego zakresu obowiązków szkolnych
          (Szczególnie zalecane jest podejście behawioralne, szczególnie gdy odmowa chodzenia do szkoły nastąpiła niedawno i stosunkowo nagle). Przy wysokiej motywacji rodziców i wsparciu ze strony nauczycieli podejście to może być bardzo skuteczne. Jeśli poziom lęku dziecka czy rodziców jest szczególnie wysoki lub jeśli dziecko było nieobecne w szkole przez długi czas, bardziej wskazana może być stopniowa desensytyzacja, np. początkowo odwiedzanie szkoły poza godzinami lekcyjnymi, a następnie spędzanie w niej stopniowo coraz dłuższego czasu.

          Poinformowanie rodziców o niekorzystnym wpływie przerwania nauki na rozwój społeczny może pomóc im dostrzec potrzebę powrotu dziecka do szkoły. Zazwyczaj są oni już świadomi zaległości szkolnych dziecka. Terapia rodzinna może wzmocnić umiejętność wytyczania stałych granic i kontrolowania dziecka, jednocześnie zmniejszając nadmierne zaangażowanie emocjonalne.

          Jeśli odmowa chodzenia do szkoły trwa bardzo długo, pojawiają się różnorodne dodatkowe przeszkody, które należy pokonać, aby dziecko wróciło do szkoły. W miarę upływu czasu dziecko ma coraz większe zaległości w nauce, przyjaciele znajdują nowe osoby do zabawy, a konieczność wyjaśnienia powodu długiej nieobecności kolegom z klasy staje się coraz bardziej zniechęcająca. Jednocześnie dziecko, pozostając cały dzień w domu, zyskuje dodatkową uwagę rodziców. Jeśli ma wrócić do szkoły, trzeba przezwyciężyć te przeszkody (np. pomagając dziecku znaleźć wytłumaczenie jego nieobecności) i zmienić bilans jego zysków i strat w taki sposób, aby więcej korzyści czerpało z chodzenia do szkoły niż jej opuszczania.

          Bardzo ważna jest współpraca ze szkołą. Nauczyciele powinni być przygotowani na wspieranie działań związanych z powrotem dziecka do szkoły. Może im w tym pomóc psycholog szkolny. Zapewnienie dziecku nauczania w domu podczas jego nieobecności w szkole jest często paradoksalnie niewłaściwe, gdyż zmniejsza presję na wszystkich zainteresowanych osiągnięciem definitywnego rozwiązania i sankcjonuje przebywanie dziecka w domu przez cały dzień. Jeśli powrót do szkoły się opóźnia, korzystniejszym tymczasowym rozwiązaniem jest uczęszczanie dziecka na zajęcia wyrównawcze z innymi dziećmi. Chociaż rodzice i dzieci często utrzymują, że problem rozwiązałaby zmiana szkoły, w rzeczywistości rzadko to jest prawdą. Powolna procedura zmiany szkoły tylko opóźnia wejście w życie bardziej odpowiedniego rozwiązania. Nawet gdy ważną rolę w zachowaniu dziecka odgrywają czynniki związane ze szkołą (np. przemoc), należy wypróbować szanse przezwyciężenia problemów na terenie szkoły i nie dokonywać jej zmiany.

          Czasem zalecane jest leczenie szpitalne, jeśli problemy dziecka są tak nasilone lub głęboko ukryte, że żadna z form terapii nie jest skuteczna lub gdy środowisko rodzinne podtrzymuje patologię i uniemożliwia skuteczną pomoc.

          Po podjęciu odpowiednich działań około 70% dzieci odmawiających chodzenia do szkoły wraca do niej. Prawdopodobieństwo powodzenia jest większe, gdy dziecko jest młodsze, objawy mniej nasilone, a interwencja następuje wkrótce po wystąpieniu problemu. Po powrocie do szkoły mogą utrzymywać się objawy zaburzeń emocjonalnych i problemy z nawiązywaniem i podtrzymywaniem relacji społecznych. Dziecko wymaga wówczas dodatkowego wsparcia.


    • Kontakty

      • Szkoła Podstawowa Nr 4 im. kpt. Józefa Rejdycha w Grodzisku Wielkopolskim
      • epuap: /SP4Grodzisk/SkrytkaESP
      • sekretariat - 612271275 dyrektor szkoły - 612271276 wicedyrektor szkoły - 612271277
      • ul. Środkowa 56 62-065 Grodzisk Wielkopolski Poland
  • Galeria zdjęć

      brak danych