• Stres

        • WZMACNIANIE ODPORNOŚCI PSYCHICZNEJ UCZNIÓW

          Teoria stresu

          Twórcą teorii stresu jest Hans Selye. Stwierdził on, że życie bez stresu byłoby nudne i że odpowiedni poziom pobudzenia motywuje człowieka do działania, ma na niego pozytywny wpływ. Stres jest zjawiskiem biologicznym, stanowiącym niespecyficzny sposób reakcji organizmu na stawiane mu wymagania: fizyczne, psychiczne lub somatyczne, które mogą być traktowane jako następstwa każdego – pozytywnego czy negatywnego – zdarzenia, wobec którego staje człowiek. Jeśli poziom napięcia wzrasta, wzrasta też nasza mobilizacja – następuje wzrost energii i człowiek jest pobudzony do działania. Jeśli jednak dociera do nas zbyt wiele bodźców lub pobudzenie trwa zbyt długo, efektywność działań spada i może nastąpić wyczerpanie organizmu. Selye podzielił stres na pozytywny (eustres) i negatywny (dystres). Jednak to, czy stres jest dla człowieka korzystny czy nie, zależy od reakcji na dane wydarzenie, czy sytuację. Tego, jak reagować na stres, uczymy się poprzez obserwację innych (osób znaczących np. rodziców) i przejmowanie od nich wzorców zachowania. Na zetknięcie się ze stresorem reaguje ciało i umysł – reakcja psychiczna uzależniona jest od przekonań człowieka na temat samego siebie i życia, a to z kolei ma wpływ na reakcje ciała. Stres jest przede wszystkim kwestią percepcji. Wyobraźmy sobie dwóch uczniów- każdy z nich posiada podobny zasób wiedzy i poświęcił podobną ilość czasu na przygotowanie się do ważnego egzaminu. Uczeń A czuję się u szczytu formy, jest przekonany, że poradzi sobie z zadaniami na egzaminie, a podniecenie emocjonalne przekuje na maksymalną koncentrację. Uczeń B wie, że posiada wiedzę, ale bardziej zdaje sobie sprawę, czego się nie nauczył, przypomina sobie poprzedni egzamin, na którym słabo wypadł, nie przespał z tego powodu ostatniej nocy, w żołądku czuje ucisk i idzie do szkoły z myślą „byle jakoś przeżyć”. Który z uczniów lepiej zda egzamin? Obaj stanęli przed takim samym zadaniem, jednak jakże różne było ich podejście do problemu i radzenie sobie w sytuacji stresowej i jakże różna odporność.

          Czym jest odporność psychiczna?

          Pojęcie to rozpatrywać można w dwojaki sposób – jako odporność na stresor – czyli czynnik wywołujący stres i jako odporność na stres. W pierwszym przypadku odporność przejawia się jako mała reaktywność emocjonalna zagrożenia, przeszkody i inne czynniki charakterystyczne dla sytuacji trudnych – tzn. człowiek pomimo obiektywnie trudnej sytuacji reaguje względnie słabym odczynem emocjonalnym. Taka nikła reakcja na stresor może być spowodowana posiadaniem układu nerwowego, który charakteryzuje się tym, że aby wystąpiło pobudzenie musi wystąpić bardzo silny bodziec lub bodźców tych musi być wiele.

          W drugim znaczeniu odporność psychiczna to odporność na stres, czyli posiadanie zdolności zorganizowanego funkcjonowania mimo podniecenia emocjonalnego. W tym przypadku człowiek ma większy wpływ i może wzmacniać swoją odporność.

          Jak zatem wzmacniać odporność?

          Człowiek uczy się reakcji na stres od urodzenia. Od urodzenia też zdobywa wiedzę na swój temat i świata i na jej podstawie tworzy sobie przekonania na temat siebie samego i świata. Reakcje na stres zależą od percepcji wydarzenia stresującego i percepcji własnych możliwości poradzenia sobie. Nasza percepcja stresora, nasze przekonanie na jego temat liczą się bardziej niż on sam. Zmiana szkoły (np. z podstawówki na gimnazjum) obiektywnie jest wydarzeniem stresującym. Jednak dla jednego ucznia będzie to sytuacja, z której będzie się cieszył, bo będzie to okazja do poznania nowych kolegów. Dla drugiego zaś ucznia może to być sytuacja przerażająca z tego samego powodu – że będzie musiał poznać nowych kolegów. Obaj uczniowie dokonali oceny własnych możliwości poradzenia sobie w nowej sytuacji: Jeden przewiduje, że poznanie nowych osób będzie okazją do nawiązania nowych przyjaźni, spostrzega się jako osobę, która zyska sympatie innych. Drugi uczeń boi się spotkania z nowymi osobami, być może z powodu niskiej samooceny i wcześniejszych przykrych doświadczeń szkolnych.

          Co ma wpływ na tak różne interpretacje sytuacji stresujących i jak wzmacniać odporność?

          • poczucie własnej wartości

            Osoby z adekwatnym poczuciem własnej wartości zdają sobie sprawę z własnych możliwości, zalet zasobów, znają też własne ograniczenia, wady i zdają sobie sprawę, że nikt nie jest doskonały, że każdemu zdarza się popełniać błędy i że nie na wszystko mamy wpływ. W kontaktach z dzieckiem starajmy się wzmacniać jego silne strony, uświadamiać mu, że w każdym jest coś, co go wyróżnia spośród innych. Rodzice i wychowawcy mają za zadanie pomóc dziecku dostrzec te mocne strony i zachęcić do rozwijania ich, a także pracowania na tym, w czym dziecko jest słabe. Z pewnością dobrą metodą jest tutaj dostrzeganie najmniejszych chociaż sukcesów i chwalenie dziecka, a nie ciągłe wytykanie niedociągnięć. Ktoś powiedział kiedyś, że „pochwała może zrobić rasowego psa z najzwyklejszego kundla”. Dziecko z adekwatną samooceną w sytuacji stresowej nie będzie reagowało paniczną ucieczką, ale będzie próbowało znaleźć rozwiązanie, a jeśli samo nie będzie tego potrafiło, to nie będzie się bało poprosić o pomoc- co jest też strategią radzenia sobie ze stresem.

          • poczucie umiejscowienia kontroli

            Zjawiskiem tym zajmował się badacz J.E. Rotter. Stwierdził on, że poczucie umiejscowienia kontroli to rezultat procesu rozwojowego i ma właściwości pewnego kontinuum. Na jednym jego krańcu znajdują się osoby o wewnętrznym poczuciu kontroli- czyli takie, które zachodzące zdarzenia czy sytuacje spostrzegają jako wynik własnych działań i o zewnętrznym poczuciu kontroli- czyli takie, które przyczyny wszelkich zdarzeń widzą w środowisku zewnętrznym. Dziecko w początkowym okresie jest niesamodzielne i w dużym stopniu uzależnione od dorosłych, dlatego też ma zewnętrzne umiejscowienie kontroli. W miarę uzyskiwania coraz większych możliwości wpływu, poczucie umiejscowienia kontroli przesuwa się do wewnątrz - dziecko czuje, że ma wpływ na otaczającą rzeczywistość. Oczywiście dziecko, któremu taką możliwość stworzono w procesie wychowawczym. Dojrzała jednostka uświadamia sobie, że na wyniki działalności mają wpływ czynniki zewnętrzne- takie jak np. zdarzenia losowe, wypadki, inne osoby, ale też czynniki wewnętrzne takie jak kompetencje, zdolności, wysiłek. W procesie wychowawczym należy stworzyć dziecku takie warunki, by mogło doświadczać tego, że ma wpływ na otaczającą je rzeczywistość. Taki trening w sytuacji stresowej da dziecku poczucie, że może poradzić sobie ze stresem, z sytuacją stresującą poprzez własne działanie, a w sytuacji, na którą obiektywnie osoba nie miała wpływu dziecko łatwiej pogodzi się z porażką czy stratą.

            Z poczuciem umiejscowienia kontroli wiąże się zjawisko wyuczonej bezradności, które polega na tym, że osoby narażone na szkodliwe, nieprzyjemne sytuacje, w których nie ma możliwości ucieczki lub, których nie da się uniknąć, po pewnym czasie nie podejmują żadnych wysiłków w celu poradzenia sobie, ale bezradnie godzą się z sytuacją, nawet wówczas, gdy pojawia się możliwość uniknięcia bądź poradzenia sobie. W przypadku dzieci nauczyciele mówią o tzw. ”syndromie porażki”, który charakteryzuje uczniów wykonujących zadania szkolne mając niskie oczekiwania sukcesu i skłonność do poddawania się w obliczu pojawienia się pierwszych oznak trudności. By „wyuczona bezradność” czy „syndrom porażki” nie pojawił się, dziecko musi osiągać choćby minimalne sukcesy i zauważać, że osiągnęło je dzięki własnym wysiłkom. Dlatego też nauczyciele i rodzice powinni umożliwiać dziecku osiąganie sukcesów , zauważać i doceniać wysiłki dziecka.

            Jeśli wyuczona bezradność już wystąpiła, należy skupić się na wywołaniu zmian w zakresie spostrzegania przez dziecko powodów niepowodzenia, np. by dostrzegały, że porażka wynika z powodu włożenia zbyt małego wysiłku w wykonanie zadania, a nie z powodu braku zdolności. Strategie zmiany atrybucji koncentrują się na 3 celach:

            1- nauczenie dziecka koncentracji na zadaniu do wykonania, a nie na zamartwianiu się, że sobie nie poradzi;
            2- radzenie sobie z porażkami poprzez ponowne prześledzenie etapów działania, by znaleźć błędy lub nowe rozwiązanie zdania;
            3- przypisywanie porażek raczej niewystarczającemu wysiłkowi brakowi informacji lub stosowaniu nieskutecznych strategii niż brakowi zdolności.

          • optymizm

            M. Seligman badał sposoby tłumaczenia sukcesów i porażek i zauważył, że styl wyjaśniania ma wpływ na aktywność lub bierność wytrwałość lub rezygnację, podejmowanie ryzyka i asekuranctwo. Ma także wpływ na radzenie sobie w sytuacjach stresujących. Optymistyczny styl atrybucji polega na tym, że osoba przypisuje niepowodzeniom przyczyny zewnętrzne o charakterze zmiennym i modyfikowalnym (np. egzamin był niesprawiedliwy), a sukcesom przyczyn wewnętrznych, globalnych i stałych (np. jestem zdolny, dlatego poradzę sobie z tym zadaniem). Skłonność do optymizmu bądź pesymizmu ma wpływ na wszystkie sfery życia. Badania wykazały np., że optymizm poprawia funkcjonowanie układu immunologicznego, zmniejsza ryzyko depresji, słabych wyników w szkole i słabego zdrowia, a także pomaga radzić sobie w trudnych sytuacjach. Czy optymizmu można się nauczyć? Z pewnością postawa rodzica czy nauczyciela ma wpływ na to, jak dziecko będzie spostrzegało świat. Szukanie pozytywów różnych trudnych czy przykrych sytuacjach z pewnością pomoże dostrzec dziecku ich dobre strony (np. zaspaliśmy, mamy mniej czasu na przygotowanie się do wyjścia do pracy i szkoły, ale przynajmniej jesteśmy wyspani i lepiej się nam będzie pracowało i łatwiej uczyło)

          • znajomość metod radzenia sobie ze stresem

            Dziecko obserwuje, jak w sytuacjach stresowych zachowują się inni, zwraca szczególną uwagę na to, jak reagują rodzice i inne osoby znaczące (nauczyciele, dziadkowie) i na podstawie obserwacji uczy się metod radzenia sobie ze stresem. Istnieje duże prawdopodobieństwo, że dziecko, które widzi, że ojciec w sytuacji stresowej sięga po papierosa, a matka otwiera lodówkę i „zajada” stres, będzie stosowało podobne metody radzenia sobie z napięciem. Warto dlatego zwrócić uwagę na nauczenie dziecka zdrowego odreagowywania stresów poprzez sport, uprawianie jakiegoś hobby czy poszukiwania wsparcia u przyjaciół lub specjalistów. Nauczyciel może przeprowadzić lekcje wychowawczą, na której uczniowie będą mogli poznać mechanizm powstawania stresu, a także poznać sposoby redukowania napięcia za pomocą różnych technik. Uświadomienie w tym zakresie być może zaowocuje tym, że dzieci w trudnych sytuacjach sięgną po poznane techniki i lepiej poradzą sobie z trudną sytuacją, co z kolei pozytywnie wpłynie na ich samoocenę i poczucie sprawstwa.


            Literatura:

            1. Zimbardo P., (1999). Psychologia i życie, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN
            2. Boenisch E., Haney C. M., (2002). Twój stres, Gdańsk, GWP
    • Kontakty

      • Szkoła Podstawowa Nr 4 im. kpt. Józefa Rejdycha w Grodzisku Wielkopolskim
      • epuap: /SP4Grodzisk/SkrytkaESP
      • sekretariat - 612271275 dyrektor szkoły - 612271276 wicedyrektor szkoły - 612271277
      • ul. Środkowa 56 62-065 Grodzisk Wielkopolski Poland
  • Galeria zdjęć

      brak danych